Referandumdan çıkan “Evet” ile birlikte günlük hayatta önemli değişiklikler yaşanacak. HSYK ve Anayasa Mahkemesi’nin yapısı değişecek, meslekten atılan hakim ve askerler için yeniden dönüş yolu açılacak.
Referandumdan çıkan sonuçla, yargıdan günlük hayata kadar Türkiye’de köklü değişiklikler yaşanacak. 12 Eylül askeri dönemine ilişkin dokunulmazlık zırhını kaldıran hükmün fiilen uygulanıp uygulanmayacağı tartışmalı olsa da Kenan Evren ile hayatta olan diğer Milli Güvenlik Konseyi üyeleri Tahsin Şahinkaya ve Nejat Tümer’in “zaman aşımı, aleyhe hükmün geriye işlemezliği ve yaş itibariyle ceza ehliyetini kaybetmeleri” gerekçeleriyle yargı önüne çıkmamaları büyük olasılık olarak görünüyor.
Referandumda halkın onayını alan Anayasa paketinin içeriği özetle şöyle:
ANAYASA MAHKEMESİ’NİN YAPISI: CHP’nin “yandaş hakimlerle dolduracaklar” iddiasıyla en çok tartışmalı düzenlemelerden biri olan bu düzenlemeyle yüksek mahkeme artık, 17 üyeden oluşacak. TBMM, Sayıştay ve baroların göndereceği adaylar arasından 3 üyeyi seçecek. 14 üyeyi ise Cumhurbaşkanı atayacak. Cumhurbaşkanı, 4 atamayı doğrudan yapacak. Bu kişiler, üst kademe yöneticileri, avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl deneyimli Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından olacak. Kalan 10 üyeden 3’ü Yargıtay’dan, 2’si Danıştay’dan, 1’i Askeri Yargıtay’dan, 1’i Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nden, 3’ü YÖK’ün göstereceği öğretim üyelerinden seçilecek. Yüksek Mahkeme’nin üyeleri 12 yıl için seçilecek. 65 yaşını dolduran emekliye ayrılacak. Ayrıca, yargı yollarını tüketen yurttaşlar AİHM’den önce Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilecek. TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları da görevleriyle ilgili suçlamalarda Yüce Divan’da yargılanacak. Anayasa Mahkemesi 2 daire ve Genel Kurul’dan oluşacak. Anayasa maddelerinin iptaline ve partilerin kapatılmasına 17 üyeden en az 12’sinin oyuyla karar verilebilecek. Paketteki geçici madde ile Anayasa Mahkemesi’nin mevcut üyeleri, 65 yaşına kadar görevlerini sürdürecekler. Bireysel başvurular ise 2 yıl sonra başlayacak.
HSYK’NIN YAPISI: Anayasa paketinin yine üzerinde en çok tartışılan bu düzenlemesiyle HSYK’nın yapısı değişecek. HSYK, 22 asil ve 12 yedek üyeden oluşacak, 3 daire halinde çalışacak. Adalet Bakanı HSYK’nın başkanı, Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurul’un doğal üyesi olarak kalacak. 4 üyeyi Cumhurbaşkanı hukukçular ve avukatlar arasından atayacak. Yargıtay’dan 3 üye, Danıştay’dan 2 üye, Türkiye Adalet Akademisi’nden 1 üye seçilecek. 7 üye birinci sınıf adli yargı hâkim ve savcılarından, 3 üye birinci sınıf idari hâkim ve savcılardan olacak. Meslekten çıkarılan hâkim ve savcılar yargıya başvurabilecek. Adalet Bakanlığı’ndaki iç denetçiler, adalet hizmetlerini ve savcıları denetleyecek. İnceleme ve soruşturmaları adalet müfettişleri yapacak. Paketteki geçici madde uyarınca HSYK, 30 gün içinde yeni hükümlere göre yapılandırılacak.
YAŞ’A YARGI YOLU: İdare mahkemeleri ve Danıştay, “yerindelik” denetimi yapamayacak, “kamu yararı” gerekçesiyle karar alamayacak. YAŞ kararıyla ordudan ilişiği kesilen subaylar, yargıda hak arayabilecek. Terfi işlemleri ve kadrosuzluk nedeniyle albaylıktan veya generallikten emekliye ayrılanlar ise geri dönemeyecek.
DARBEYE YARGI YOLU: Anayasal düzene karşı suç işleyen, darbe yapan veya darbe girişiminde bulunan askerler, sivil mahkemelerde yargılanacak. Siviller, sadece savaş halinde askeri mahkemelerde yargılanabilecek.
KADIN VE ÇOCUKLARA POZİTİF AYRIM: Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler, şehitlerin dul ve yetimleri ile gazilere yapılacak pozitif ayrımcılık, eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacak.
VERİLER SAKLANACAK: Vatandaşların kişisel verileri yasaya uygun olarak toplanacak. Vatandaş, hakkındaki verilerin silinmesini isteyebilecek.
HAKİM KARARI GEREKECEK: Yurt dışına çıkış yasağı hakim kararıyla konabilecek. Askerlik durumu, vergi borcu nedeniyle çıkış yasağı konulamayacak.
İSTİSMARA ÖNLEM: Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı koruyucu önlemleri almakla yükümlü olacak.
BİRDEN FAZLA SENDİKA: İşçiler, aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olabilecek.
MEMURA VE EMEKLİYE TOPLU SÖZLEŞME: Memurların toplu sözleşmesinde artık son karar sahibi Bakanlar Kurulu değil, Kamu Görevlileri Hakem Kurulu olacak. Sözleşmenin emeklilere yansıtılması yasayla düzenlenecek. Memurların özlük hakları toplu sözleşmede düzenlenebilecek. Ayrıca bir başka madde ile yapılan düzenlemeyle memurlar, disiplin cezalarını yargıya götürebilecek. Ekonomik ve Sosyal Konsey de anayasal kurum olarak yerini alacak.
İŞ YAVAŞLATMAYA ANAYASAL DESTEK: Grevde iş yerinde oluşan zarardan sendika sorumlu olmayacak. Siyasi amaçlı grev, dayanışma grevi, genel grev, işi yavaşlatma ve direnişte anayasal engel olmayacak.
KAMU DENETÇİLİĞİ: TBMM Başkanlığı’na bağlı Kamu Denetçiliği Kurumu kurulacak. Buna göre, idareyle ilgili her türlü şikayetler yargıya taşınmadan uzlaşmayla çözülmeye çalışılacak.
VEKİLLİK SÜRECEK: Partinin kapatılmasından sorumlu tutulup yasaklanan milletvekili, bağımsız olarak dönem sonuna kadar TBMM üyeliğine devam edebilecek.
MECLİS BAŞKANI SEÇİMİ: TBMM Başkanı ilk seçiminde 2 yıl, sonra dönem sonuna kadar görev yapacak.
