Selçuklular döneminde II. Kılıçaslan’ın Bizans ordusunu Miryo Kefalon Gelendost Yenice Çukurçayır bölgesinde yener.Miryo Haçlı savaşının bir bölümü burada gerçekleşir.Bölgede Afyon Çay, Yalvaç YarıkkayaŞehitler yarında, Gelendost Canlar Çukuru ve Yenice köyü bölgesinde olmak üzere 16 çatışma üç ay içinde yaşanır.,(17 Eylül 1176) Komutan Manuel Komenos esir alınır. Haçlı din savaşlarının bir bölümü olarak Isparta Hristiyan etkisinden çok yavaş kurtulmaya başlar. Savaştan sonra Ortodokslar halk içinde direnmeleri devam eder.
Isparta Pisidia bölgesindeki Hristiyanlık Ortodoksluk etkisi üç yüz yıl daha sürer. Isparta bölgesi Ortodokslar için kutsaldır. Hristiyanlık dünyası çok direnir. Ancak bölgeye getirilen Yörük Türkmenler, Selçuklu komutanların Yunus Emre’nin dede, Baba ve Amcaları Anamas Şeyhi olarak bölgede görevlendirilir. Açılan dostlar tekkeleri (yaren odaları) ile Yunus’un dedesi Anamas Şeyhi Sarı İdris’in Alevi akrabaları sayesinde yapılan son Haçlı (Ortodoks) savaşlarından üç yüz yıl sonra ancak Isparta bölgesi İslami dokuya kavuşur.
Hz. İsa’nın Vekili Sen Pavlos bölgede ilk defa Hristiyanlık (namaz) ibadetini başlatır. Isparta (Pisidia) bölgesi dalga dalga İslamlaşmakta. 1426 Isparta bölgesi Osmanlı’nın eline geçişiyle birlikte Hristiyan köyleri azalmaya Müslüman köyleri çoğalmaya başlar.
Eğirdir Nis (Nislides) adası öteden beri Ortodoksların Piskoposluk merkezi kabul edildiğinden Nis Adası’ nda uzun süre bir türlü ezan sesi duyulmaz.Ta ki1402 Türk hakanı Timur (Aksak) Uluborlu, Eğirdir kalelerini ele geçirinceye kadar. Tabi ki Nis adasını da Rum Ortodokslardan alan Timur, ordusu Moğollar Nis adasına çıkarlar. Timur dört hafta Nis adasında dinlenir.
Timur Nis adasını ele geçirdiğinde adada hiçbir Türk veya Müslüman yoktur. Yeni bir Müslüman mahallesinin oluşturulması için Timur’un Oğlu büyük komutan Şahruh ile birlikte adadaki dört kiliseden birisi olan şimdiki kız camisini kiliseden camiye dönüştürür. Ama cemaati ve caminin müezzin ve hocası yoktur.
Timur, Oğlu Şahruh’ u bir bölük askerle Yalvaç’ın yükseklerinde oturan, kısmen Şamanlık inancındansıyrılıp Müslümanlığı seçen bölgelere gönderir.Selçuklu döneminde İslam’ı seçmiş ailelerden (Oğuz Türkmen Yörükleri)yerleşkelerinden Hoyran, Göynücek çadır köylerine giderler. Sürüsü olan aileler değil de dokuma işiyle uğraşanlardan gönüllü seçilirler.
Gönüllü aileler Nis adasına getirip Müslüman mahallesini oluşturan Timur bölgeyi terk eder.Ada’ya Yalvaç köylerinden ki o zamanki adları Göynücek ve Hoyran bölgesinden gelen ailelerden bazılarının adlarını vererek makalemi zenginleştirmek istiyorum.
Timur Nis adasından ayrılmadan önce ada Rumları Piskoposu ile adaya yeni getirilen Türk –Müslüman mahalle halkı arasında bir anlaşma yaptırır. Anlaşma konusu: Ortak yaşam sürdürülecektir. İki cemaatte dinlerinde, ibadetlerinde hür olacaklardır.
Nis adasına ilk gelen Müslüman Oğuz Yörük Türkmen ailelerden (1402) bazılarını vermek istiyorum. Çulha dokumacısı Gökahmedoğulları, Balcıoğulları, Kartozluoğulları (Çulhacı) Müminoğulları (dokuma),Mollaosmanlar, Hubanlar,Delisüleymanlar..Timur tarafından camiye çevrilen Kız kilisesinden Kız camisine dönüştürülen ibadethane için yine Timur emriyle iki hafız Sav yerleşkesinden (Isparta) getirilip Nis’ e yerleşenler olurlar.
Bu dönemde Isparta Büyük İskender Rumlarının yönetimindedir. Çevresindeki köylerin bir bölümü Rum Ortodoks köyleridir. Çok az köyler de göçer (Yörük-Türkmen) köyleridir. Bu köylerin arasında Sav köyü insanlarının ilk Müslüman oluşlarından itibaren din adamı yetiştirmeye (hafız) önem verdiklerini, yine Mevlevi günlüklerinden Pisidia metropolitliği vakayinamelerinden öğreniyoruz. Müslümanlığın bölgede daha sağlamlaşmada Sav hafızlarının rolünü anlamak gerekir.
İşte Timur Sav bölgesinden gönüllü iki Müslüman hafızı Eğirdir Nis adasındaki Kiliseden camiye dönüştürülen Kız camisinde görevlendirir. Ve İlk Ezan henüz Moğol kumandanı Timur henüz Nis adasında iken okunur. Okuyan da Sav köyünden Nis adasına yerleşenlerdendir.
Aynı Rum kaynaklarından yine Timur Nis adası ve Eğirdir kalesini almadan bir ay önce Uluborlu kalesini teslim almış. Bölgeyi Müslümanlaştırma konusunda yine bölgede bulunan Sav karyesinden yine din adamı getirtip şimdiki Uluborlu Bülbül camisinin olduğu açık havada ilk ezanı okutan Timur bu bölgede de ilk defa namaz kılınır.
Kaynak: Eğirdir - Sparta Pisidia Adası, Küçük Asya (küçük folklor çalışması - 1997)Frosos Hatoglou: Eğirdir - Küçük Asya'da Sparta Pisidia Adası ...Öğretmen yazar Frosos Hatoglou'nun Eğirdis Pisidias hakkında yaptığı araştırmaları. 3 Haziran 2013 tarihinde Yunanistan ‘da Ispartalılar Pire Lozan derneğince yayınlanan dergiden,Ο Ι.Ν. Eğirdir Nis Adadaki Agioi Anargyroi Tarihi ilgiden yorumlar: Frosos Hatoglou: Eğirdir- Sparta Pisidia Adası, Küçük Asya... Eğirdis Adası Pisidia Rum Derneği yayınları, Serez.
Pisidia Sparta (Isparta) metropolitliği vakayinamesinden. Türk Tsiflika ağa, Yönetici), Ilanoglou (veya Elenoglou, Yılanoğlu) 1919’a kadar Nis adasının sahibiydi.Nis adası 1919'a kadar adanın son papası Nis Ada Papa-Grigoris'e de adanın yarı sahibiydi.” Adlı makale Yunanistan Atina Neaonia Ispartalı Rumlar derneği yayınları 1913. “E. Kaplanoğlu, Kos'tan buraya sığınan büyük dedesi Nislidesli” adlı makaleden.İngiliz Gezgini Arundell , " Küçük Asya'da Keşifler " (1834) adlı kitabında: ” Kıbrıslı Rumların Mogol kumandanı topal Timur tarafından Türkler iskân edilir. Başlarına da Sparta (Isparta)yakınlarındaki bir yerleşimden iki Müslim İmam getirtir. Ada Müslümanlaşır.” Adlı makaleden.
“Στο νησί της Νις ζούσαν Έλληνες Χριστιανοί και Νισλίδες. , το μεγαλύτερο, Νησί. Η αρχιεπισκοπή απαριθμεί περίπου 125 οικογένειες. Υπολογίζεται ότι έχει 600-800 κατοίκους. Ίσως κάποτε το νησί να ήταν εγκαταλελειμμένο και εδώ να αναζητούσαν καταφύγιο Έλληνες φυγάδες από διάφορα μέρη. Για ένα τέτοιο γεγονός, ο κ. I. Kaplanoğlu μίλησε για τον προπάππου του, ο οποίος κατέφυγε εδώ από την Κω, όταν μια λογομαχία με έναν Τούρκο κατέληξε στον φόνο του Τούρκου. Μετά τη μάχη του Μυρίου, το νησί εξισλαμίστηκε. Στους ισλαμικούς οικισμούς των Τουρκμενιστών Ογκούζ που βρίσκονται κοντά στη Σπάρτη (Ισπάρτη), ο Σαβ, ο Εισαγγελέας (Σαβατζίκ) ισλαμιστές χαφίζες και καλούντες προσευχής εξισλαμοποίησαν το νησί Νισλίδες. The Great City Arundell στο βιβλίο του «Discoveries in Minor Asia-Original edition-» (1834) αναφέρει ότι κατοικούνταν και Ελληνοκύπριοι.”
“…Nis Ada'da Rum Hristiyanlar, Nislidesler (Nisliler)yaşıyordu. En büyüğü, Ada. Başpiskoposluk yaklaşık 125 aile listeler. 600-800 nüfuslu olduğu tahmin edilmektedir. Belki de ada bir zamanlar terk edilmiş ve çeşitli yerlerden Yunan kaçakları buraya sığınmıştır. Böyle bir olaydan Bay I. Kaplanoğlu, Kos'tan buraya sığınan büyük dedesi hakkında, bir Türk ile çıkan bir tartışmanın Türk'ün öldürülmesiyle sonuçlanmasından bahsetmiştir. Miryo savaşından sonra ada İslamlaştı. Sparta (Isparta) yakınlarında bulunan Oğuz Türkmen İslam (Köy) yerleşkelerinde Sav, Savcı(Savacık) İslam hafızları, ezan okuyanları Nislides Nis adasını İslamlaştırdılar. Büyük Şehir Arundell , " Küçük Asya'da Keşifler-Orijinal baskısı- " (1834) adlı kitabındaKıbrıslı Rumların da iskân edilir…. “Araştırma: Bayram AYGÜN 2022-Isparta
