Metrik Sistem Öncesinde Kullanılan Uzunluk Ölçü Birimleri
Arşın: İnsan kolunun uzunluğuna dayalı ölçü. Osmanlı’da yaygın kullanıldı. Yaklaşık 68–75 cm arasında değişirdi.
Kulaç: İki kol yanlara açıldığında el uçları arasındaki mesafe. Ortalama 1,8 metre civarında.
Karış: Elin başparmak ve serçe parmak arasındaki mesafe. Yaklaşık 20 cm civarında.
Parmak: Bir parmak genişliği. Ortalama 2–3 cm.
Ayak (Foot): İngiltere’de yaygın. Yaklaşık 30,48 cm.
İnç (Inch): 1/12 foot. Yaklaşık 2,54 cm.
Yarda (Yard): 3 foot. Yaklaşık 91,44 cm.
Mil (Mile): 1.609 metre. Roma kökenli, “bin adım” anlamına gelir.
Fersah: Osmanlı’da kullanılan uzun mesafe ölçüsü. Yaklaşık 5–6 km.
Dirsek / Zirâ: Dirsekten orta parmağa kadar olan mesafe. Yaklaşık 45–50 cm.
Çarşı Arşını / Mimari Arşın: Osmanlı’da farklı alanlarda kullanılan özel arşın türleri.
Karşılaştırmalı Tablo
Birim Yaklaşık Uzunluk Kullanıldığı Yer
Arşın 68–75 cm Osmanlı, mimari ölçüler
Kulaç ~1,8 m Denizcilik, Osmanlı
Karış ~20 cm Günlük ölçüm
Parmak ~2–3 cm Kuyumculuk, küçük ölçüler
Ayak (Foot) 30,48 cm İngiltere, Avrupa
İnç (Inch) 2,54 cm İngiltere, ABD
Yarda (Yard) 91,44 cm İngiltere
Mil (Mile) 1.609 m Roma, İngiltere
Fersah 5–6 km Osmanlı, uzun mesafe
Dirsek/Zirâ 45–50 cm Osmanlı, mimari
Çarşı Arşını ~68 cm Osmanlı ticaret
Neden Metrik Sistem?
Standartsızlık: Bölgeden bölgeye değişen ölçüler ticarette sorun yaratıyordu.
Bilimsel ihtiyaç: Modern bilimde kesin ve evrensel ölçü birimlerine ihtiyaç vardı.
Çözüm: 18. yüzyıl sonunda Fransa’da geliştirilen metrik sistem, metreyi temel alarak tüm dünyada standart hale geldi.
Metrik sistem öncesinde uzunluk ölçüleri insan vücudu ve günlük yaşamdan türetilmiş birimlerdi. Arşın, kulaç, karış gibi yerel ölçülerden ayak, inç, yarda gibi Batı kökenli birimlere kadar çeşitlilik vardı. Metrik sistem bu karmaşayı ortadan kaldırarak evrensel standart getirdi.
