Meyve ve sebzeler soframıza ulaşana kadar çeşitli tarımsal işlemlerden geçiyor. Bu işlemlerin başında verimi artırmak ve zararlıları engellemek için kullanılan pestisitler, yani tarım ilaçları geliyor. Ancak bu kimyasallar, yetersiz temizlikle vücudumuza girebiliyor.
Son yıllarda yapılan analizler, bazı ürünlerin yüksek miktarda pestisit kalıntısı içerdiğini ortaya koydu. Peki hangi gıdalar daha riskli? Evde nasıl temizlik yapılmalı? Sadece suyla yıkamak yeterli mi? Karbonat, sirke ya da kabuk soymak işe yarar mı?
Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü’nden Gıda Güvenliği Uzmanı Prof. Dr. Nevzat Artık ve İç Hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ, pestisit konusunda merak edilenleri 12 soruda yanıtladı.
1. Pestisitlerden sadece suyla kurtulmak mümkün mü?
Prof. Dr. Nevzat Artık: Su ile yapılan etkin yıkama, pestisit kalıntılarının büyük kısmını uzaklaştırır. İlk yıkamadan sonra tekrar suda bekletip tekrar yıkamak etkili bir yöntemdir.
2. Direkt sirkeli suya koymak doğru mu?
Artık: Hayır. Meyve ve sebzeler mutlaka önce su ile yıkanmalı. Aksi halde hem pestisit hem mikroorganizma kalabilir.
3. Doğal yöntemler mi yoksa hazır solüsyonlar mı daha etkili?
Artık: Solüsyonlar da kullanılabilir, ancak ardından bol su ile durulama çok önemlidir.
4. Temizlemek isterken yapılan en büyük hata nedir?
Artık: Sabun, deterjan ya da çamaşır suyu ile yıkamak. Bu kimyasallar kalıntı bırakabilir ve pestisit kadar tehlikeli olabilir.
5. En etkili yöntem ne?
Dr. Aytaç Karadağ: Yumuşak fırça ile soğuk suda yıkamak, kalıntıyı azaltır. %1’lik karbonatlı su, musluk suyundan daha etkilidir. Sirkeli su ise pestisitleri daha aktif hale getirebilir. Bu yüzden önce karbonatlı suda yıkayıp sonra sirkeli suda bekletmek gerekir.
6. Kabuklarını soyarsak faydası olur mu?
Karadağ: Evet. Kabuk soymak pestisit miktarını azaltır. Kaynatma da etkili bir yöntemdir. Bir araştırmada çileklerde pestisit %42-92 oranında azaldı.
Artık: Domates ve salatalık gibi ürünler dikkatlice yıkanıp soyulursa büyük oranda kalıntı giderilmiş olur.
7. Organik ürünlerde pestisit olur mu?
Artık: Sertifikalı organik ürünlerde sentetik pestisit bulunmaz. Ancak denetim şarttır.
Karadağ: Geleneksel tarımda kullanılan bazı pestisitler Dünya Sağlık Örgütü tarafından kanserojen ilan edilmiştir. Organik tarımda kullanılan pestisitler ise daha düşük dozda ve daha spesifik etki gösterir.
8. Pestisitler meyve ve sebzenin neresinde birikir?
Karadağ: Genellikle yüzeyde birikir. Ispanak gibi yapraklılarda 30 dakika bikarbonatlı suda bekletip ardından sirkeli suyla durulamak gerekir.
9. En riskli ürünler hangileri?
Artık: En fazla pestisit içeren ürünler:
-
Çilek
-
Ispanak
-
Üzüm
-
Elma
-
Şeftali
-
Kiraz
-
Sivri biber
-
Kapya biber
Daha az pestisit içerenler ise avokado, mısır, ananas, soğan, bezelye, mantar ve kivi.
10. Dirty Dozen listesi nedir ve nasıl hazırlanıyor?
Artık: ABD merkezli Çevresel Çalışma Grubu (EWG), her yıl 46 farklı ürünün 47.510 örneğini test ediyor. En fazla pestisit barındıran ürünlere “Kirli On İkili (Dirty Dozen)” deniyor.
11. 2024’ün 'Kirli On İkili' listesinde hangi ürünler var?
-
Çilek
-
Ispanak
-
Kara lahana
-
Hardal yeşillikleri
-
Üzüm
-
Şeftali
-
Armut
-
Nektarin
-
Elma
-
Biber (dolmalık ve acı)
-
Kiraz
-
Yaban mersini
-
Yeşil fasulye
12. Pestisitlerin sağlığa etkileri neler?
Dr. Karadağ:
-
Kısa vadede: Kusma, ishal, solunum zorluğu, kasılmalar, cilt tahrişi
-
Uzun vadede: Kanser, hormon bozuklukları, kısırlık, sinir sistemi hastalıkları, Alzheimer, Parkinson
Özellikle hamilelikte ve çocuklukta maruz kalmak, zihinsel gelişim bozukluklarına yol açabiliyor.
Prof. Artık: “Pestisitler tarım için gerekli olabilir, ancak aşırı ve yanlış kullanıldığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.”
Sonuç: Pestisitten kaçmak zor ama mümkün
Pestisit gerçeğiyle yüzleşmek, meyve ve sebzeden vazgeçmek anlamına gelmiyor. Bilinçli tüketici olmak, doğru yıkama tekniklerini bilmek ve mümkünse organik ürünleri tercih etmek, bu kimyasallardan korunmak için ilk adım.
Ve unutmayın, uzmanlara göre: Organik olmayan bir çilek bile, çilek aromalı bir sakızdan çok daha sağlıklı bir seçim.
