Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (ISUBÜ) Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü öğretim üyeleri, olası salgınlara karşı yenilebilir aşı geliştirmek amacıyla domates bitkilerini kullanarak önemli bir projeyi sürdürüyor.
Bu çalışma ile kişilerin domates tüketerek ağız yoluyla bağışıklık kazanması hedefleniyor.
ISUBÜ Ziraat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Bayram Çevik liderliğindeki ekip tarafından yürütülen projede, geleneksel enjeksiyon aşılarının yerine yenilebilir bitkiler üzerinden alternatif bir yöntem geliştiriliyor. Amaç, salgın dönemlerinde düşük maliyetli, saklama koşulu gerektirmeyen ve geniş kitlelere kolay ulaşılabilir bir aşı platformu oluşturmak.
"Bitkiyi aşı olarak kullanmayı hedefliyoruz"
Prof. Dr. Bayram Çevik, Kovid-19 salgınıyla hız kazanan çalışmalar hakkında şu bilgileri verdi: "Kovid-19 aşısında kullanılan proteini bitkiye gen aktarım teknikleriyle aktarıyoruz. Bitkinin bu proteini üretmesini sağlayarak aşı olarak kullanmayı hedefliyoruz."
Ekip, Kovid proteinini üreten transgenik bitkiler elde etti ve proteinlerin meyvede üretilip üretilmediğini inceliyor. Bağışıklık yanıtları fareler üzerinde test edilecek. Prof. Dr. Çevik, "Domates yiyerek aşılanma çalışmasını aşamalı olarak geliştirerek insan kullanımına uygun hale getirmeyi planlıyoruz." dedi.
Kovid-19'un bitmesinin yeni salgın risklerini ortadan kaldırmadığına dikkat çeken Çevik, hazırlıklı olunması gerektiğini vurguladı. Geliştirilen yöntemin soğuk zincir gerektirmemesi ve tıbbi ekipman ihtiyacını azaltması gibi avantajları bulunduğunu belirten Çevik, "Bu platformla gelecekteki salgınlar için ve ithal edilen bazı aşıların (örneğin hepatit) yerine yerli yenilebilir aşılar üretmeyi amaçlıyoruz." ifadelerini kullandı.
"Domates tüketerek aşılama hedefliyoruz"
Projede domates tüketimiyle aşılanmanın ön plana çıktığını belirten Çevik, protein miktarı ve dozajın ilerleyen aşamalarda belirleneceğini söyledi. Çalışmalar 2022'de SARS-CoV-2 Wu varyantı ile başlayıp Omicron varyantlarının Spike proteinine odaklandı. TÜBİTAK destekli proje 2023'te başladı.
Şu ana kadar S1 ve RBD bölgelerini içeren domates bitkileri geliştirildi. Prof. Dr. Çevik, "2026 yazına kadar meyve üretimi, sonbaharda fare deneyleri gerçekleştirerek projeyi 2026 sonu - 2027 başlarında tamamlamayı planlıyoruz." dedi.
Proje ekibinde ISUBÜ Ziraat Fakültesi'nden Prof. Dr. Bayram Çevik, Prof. Dr. Mehtap Şahin Çevik ve Fatma Sarıkaya; Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Prof. Dr. Duygu Kumbul (araştırmacı) ve Prof. Dr. Mümtaz Cem Şirin (danışman) görev alıyor. Ağız yoluyla aşıların mukozal bağışıklığı güçlendirdiği bilinen bir gerçek. Dünyada benzer sprey ve yenilebilir aşı çalışmaları yapılırken, Türkiye'de domates bazlı yenilebilir aşı konusunda ilk çalışmayı ISUBÜ ekibi yürütüyor. Üniversitemiz, bu yenilikçi proje ile bilim dünyasına ve toplum sağlığına katkı sağlamaya devam ediyor.
