Selçuklular döneminde II. Kılıçaslan’ın Bizans ordusunu Miryokefalon Gelendost Yenice Çukurçayır bölgesinde yener. Miryo Haçlı savaşının bir bölümü burada gerçekleşir. Bölgede, üç ay içinde: Afyon Çay, Yalvaç Yarıkkaya Şehitler yarında, Gelendost Canlar Çukuru ve Yenice köyü bölgesinde olmak üzere 61 çatışmadan 16 ’sı buralarda yaşanır.
(Stavros P. Kaplanoğlu Rum Araştırmacı Tarihçi, "YUNAN MİLLETİNİN TARİHİ", cilt IX, ATİNA YAYINI.
JOHN HALDON, "THE WARS OF BYZANTIOU", Turiki yayınları, 2004 (Myriokefalo' daki savaşın ayrıntılarının çoğu bu kitaptan geliyor). JOHN C. CARR, "BİZANTİYE'NİN SAVAŞÇI İMPARATORLARI",
Psychogios yayınları, 2016. SPYROS VRYONIS, "KÜÇÜK ASYA'DA ORTAÇAĞ HELENİZMİNİN GERİLEMESİ VE İSLAMlaşma SÜRECİ (11-15. YÜZYIL)", ULUSAL BANKASI EĞİTİM ENSTİTÜSÜ, 2008.)
(15-16--17 Eylül 1176) Komutan Manuel Komenos esir alınır. Haçlı din savaşlarının bir bölümü olarak Isparta Hristiyan etkisinden kurtulmaya başlar. Pisidia (Isparta) havalisi
Savaştan sonra Ortodokslar halk içinde direnmeleri devam eder. Hristiyanlara göre: Sparta (Isparta) bölgesi (Elçi) Aziz Pavlos’ un gezindiği, ilk defa Ortodoks ibadetin (Vaaz-Namazın) Yalvaç, Uluborlu, Nis verildiği yerlerdir. Isparta bölgesi Haçlılara göre: “terk edilmemelidir.
***
Isparta (Pisidia) bölgesindeki Hristiyanlık Ortodoksluk etkisi 1176 Miryokefalon savaşından sonra üç yüz yıl daha sürer. Isparta bölgesi Ortodokslar için kutsaldır. Hristiyanlık dünyası çok direnir. Ancak bölgeye getirilen Yörük Türkmenler, Selçuklu sultanlarının emriyle Orta Asya’dan göç edip Kerkük-Musul, Tuzurmatu bölgesinden hızla Isparta Şarkikaraağaç, Eğirdir, Uluborlu, Senirkent, Uluborlu bölgesine giderek yerleşmeleri istenir. Nüfus yoğunluğu Türk-Müslüman lehine dönüştürülmesi gereklidir.
Ayrıca 1260’larda Yunus emre ailesi, âlim, okumuş sülalesi 250 kişilik Gönen Manastır bölgesine yerleşmeleri, bölgede yaren evleri açıp İslami ilahi ve sohbet toplantıları yapmaları yine Selçuklu Sultanlarından II. Gıyasettin Keyhüsrev çağrısıyla Yunus Emre’nin dede, Baba ve Amcaları Anamas Şeyhi olarak bölgede görevlendirilir. Açılan dostlar tekkeleri (yaren odaları) ile Yunus’un dedesi Anamas Şeyhi Sarı İdris’in Alevi akrabaları sayesinde yapılan son Haçlı (Ortodoks) savaşlarından üç yüz yıl sonra ancak Isparta bölgesi İslamlaşır.
Hz. İsa’nın Vekili Sen Pavlos bölgede ilk defa Hristiyanlık (namaz) ibadetini başlatır. Isparta (Pisidia) bölgesi dalga dalga İslamlaşmakta. 1426 Isparta bölgesinin tamamıyla Osmanlı’nın eline geçişiyle birlikte Hristiyan köyleri azalmaya Müslüman köyleri çoğalmaya başlar.
***
Eğirdir Nis (Nislides) adası öteden beri Ortodoksların Piskoposluk merkezi kabul edildiğinden Nis Adası’ nda uzun süre bir türlü ezan sesi duyulmaz. Ta ki1402 Türk hakanı Timur (Aksak) Uluborlu, Eğirdir kalelerini ele geçirinceye kadar. Tabi ki Nis adasını da Rum Ortodokslardan alan Timur, ordusu Moğollar Nis adasına çıkarlar. Timur dört hafta Nis adasında dinlenir.
Timur Nis adasını ele geçirdiğinde adada hiçbir Türk- Müslüman yoktur. Yeni Müslüman mahallesinin oluşturulması için Timur’un Oğlu büyük komutan Şahruh ile birlikte adadaki dört kiliseden birisi olan şimdiki Eğirdir Nis kız camisi kiliseden camiye dönüştürür. Ama cemaati ve caminin müezzin ve hocası henüz yoktur.
Timur, Oğlu Şahruh’ u bir bölük askerle Yalvaç’ın yükseklerinde oturan, kısmen Şamanlık inancından sıyrılıp Müslümanlığı seçen bölgelere gönderir. Selçuklu döneminde İslam’ı seçmiş ailelerden (Oğuz Türkmen Yörükleri) yerleşkelerinden Hoyran, Göynücek çadır köylerine giderler. Sürüsü olan aileler değil de dokuma işiyle uğraşanlardan gönüllü seçilirler.
Gönüllü aileler Nis adasına getirip Müslüman mahallesini oluşturan Timur bölgeyi terk eder. Ada’ya Yalvaç köylerinden ki o zamanki adları Göynücek ve Hoyran bölgesinden gelen ailelerden bazılarının adlarını verirler.
Timur Nis adasından ayrılmadan önce ada Rumları Piskoposu ile adaya yeni getirilen Türk –Müslüman mahalle halkı arasında bir anlaşma yaptırır. Anlaşma konusu: Ortak yaşam sürdürülecektir. İki cemaatte dinlerinde, ibadetlerinde hür olacaklardır.
***
Nis adasına ilk gelen Müslüman Oğuz Yörük Türkmen ailelerden (1402) bazılarını vermek istiyorum. Çulha dokumacısı Gökahmedoğulları, Balcıoğulları, Kartozluoğulları (Çulhacı) Müminoğulları (dokuma), Mollaosmanlar, Hubanlar, Delisüleymanlar. Timur tarafından camiye çevrilen Kız kilisesinden Kız camisine dönüştürülen ibadethane için yine Timur emriyle iki hafız Sav yerleşkesinden (Isparta) getirilip Nis’ e yerleşenler olurlar.
Bu dönemde Isparta Büyük İskender Rumlarının yönetimindedir. Çevresindeki köylerin bir bölümü Rum Ortodoks köyleridir. Çok az köyler de göçer (Yörük-Türkmen) köyleridir. Bu köylerin arasında Sav köyü insanlarının ilk Müslüman oluşlarından itibaren din adamı yetiştirmeye (hafız) önem verdiklerini, yine Mevlevi günlüklerinden Pisidia metropolitliği vakayinamelerinden, yukarıda verdiğimiz kaynaklardan öğreniyoruz. Müslümanlığın bölgede daha sağlamlaşmada Sav hafızlarının rolünü anlamak gerekir.
***
Timur Sav bölgesinden gönüllü iki Müslüman hafızı Eğirdir Nis adasındaki Kiliseden camiye dönüştürülen Kız camisinde görevlendirir. Ve İlk Ezan henüz Moğol kumandanı Timur henüz Nis adasında iken okunur. Okuyan da Sav köyünden Nis adasına yerleşenlerdendir.
Aynı Rum kaynaklarından yine Timur Nis adası ve Eğirdir kalesini almadan bir ay önce Uluborlu kalesini teslim almış. Bölgeyi Müslümanlaştırma konusunda yine bölgede bulunan Sav karyesinden yine din adamı getirtip şimdiki Uluborlu Bülbül camisinin olduğu açık havada ilk ezanı okutan Timur bu bölgede de ilk defa namaz kılınır.
Diğer bir kaynaktan bir bölüm vererek makalemi sonlandırayım. “…Nis Ada'da Rum Hristiyanlar, Nislidesler (Nisliler) yaşıyordu. En büyüğü, Ada. Başpiskoposluk yaklaşık 125 aile listeler. 600-800 nüfuslu olduğu tahmin edilmektedir. Belki de ada bir zamanlar terk edilmiş ve çeşitli yerlerden Yunan kaçakları buraya sığınmıştır. Böyle bir olaydan Bay I. Kaplanoğlu, Kos' tan buraya sığınan büyük dedesi hakkında, bir Türk ile çıkan bir tartışmanın Türk'ün öldürülmesiyle sonuçlanmasından bahsetmiştir. Miryokefalon savaşından sonra ada İslamlaştı. Sparta (Isparta) yakınlarında bulunan Oğuz Türkmen İslam (Köy) yerleşkelerinde Sav, Savcı (Savacık) İslam hafızları, ezan okuyanları Nislides Nis adasını İslamlaştırdılar. Büyük Şehir Arundell , " Küçük Asya'da Keşifler-Orijinal baskısı- " (1834) adlı kitabında Kıbrıslı Rumların da iskân edilir İş işten geçer. Ada Müslümanlaşmıştır çoktan…. “ Araştırma: Bayram AYGÜN 2024-Isparta
